Johann Sebastian Bach/György Kurtág Koralen voor piano vierhandig (selectie)
Olivier Messiaen Visions de l’Amen, Pavel Kolesnikov en Samson Tsoy, piano;
Gehoord: Muziekgebouw, 8 januari 2025, amsterdam
Dat is wel bijzonder: drie keer hetzelfde stuk gedurende één concert. Deze eer viel afgelopen woensdag toe aan de sonatina uit Johann Sebastian Bachs cantate Gottes Zeit, BWV 106 (actus tragicus). Gedurende het concert werd het gespeeld op drie verschillende instrumenten.
Bij de componisten Bach en Messiaen denkt men al snel aan de monumentale orgelwerken van beide grootmeesters, die ook als organisten hun brood verdienden. De Thomaskantor Bach heeft in Leipzig bovendien veel koorwerken geschreven. Zijn vierstemmige koralen zijn gezongen kathedralen van religieuze puurheid en geloof.
Bach-transcripties
De Hongaarse componist György Kurtág heeft in dit eeuw (2004 en ’10) een klein aantal van deze koralen bewerkt voor twee piano’s. Hij gebruikte de stukken zelf regelmatig samen met zijn vrouw Márta in hun concerten voor piano voor 4 handen.
Het jonge en geweldige pianisten duo Pavel Kolesnikov en Samson Tsoy wijdde de eerste helft van hun concert gisteren aan een selectie (14) van deze in totaal 16 schitterende Bach-transcripties. Ze hadden voor hun analytisch geïnspireerde interpretatie gekozen voor twee piano’s.
Piano’s zie je amper in een concertzaal, ze zijn er simpelweg niet voor gemaakt. Hun volume en diversiteit in klank doet duidelijk onder voor een goede concertvleugel o.a. door de kleinere klankkast. De opstelling van de instrumenten is eveneens problematisch, je kunt er namelijk amper overheen kijken. Daarom stonden de twee piano’s in het muziekgebouw op een kleine afstand van elkaar in een halve cirkel met de toetsen naar het publiek toe.
Kolesnikov/Tsoy begonnen gezamenlijk achter het rechter instrument. De sonatina speelden ze met het middelste dempingspedaal. Het geluid was onwerkelijk zacht, maar helaas ook een beetje dof. Tegelijkertijd creëerden ze daarmee een kwetsbaar intieme sfeer, die optimaal paste bij deze muziek.
Kurtágs Bachbewerkingen intrigeerden! Telkens wisselden ze met elkaar van plek tussen de quatre mains en de stukken voor twee piano’s. Hetzelfde gebeurde met de pianoklanken. Bachs oorspronkelijke muziek veranderde in de aanpak van deze meesterpianisten in een caleidoscoop van met elkaar verweven gekleurde lichtpuntjes: de ene keer gegenereerd door zonnestralen invallend door glas en loodramen, de andere keer door een spiegelende tl-buis.
Bach modern?
De twee jonge Russische pianisten speelden met verwachtingen en zetten het publiek aan het denken. Wat doen Bachs Koralen in een moderne concertzaal? Hoe zou dit thuis op de piano klinken? Hoe gaan we om met religieus geïnspireerde muziek buiten de oorspronkelijke context? En vooral: hoe modern mag/kan Bachs muziek klinken?
Kolesnikov/Tsoy eindigden hun parade van ongewone pianoklanken met dezelfde sonatina op de tweede piano. Mijn buurman was na afloop ervan overtuigd dat de piano’s middels elektronica versterkt waren en ook ik meende soms de klanken van een geprepareerde piano te horen.
Een interpretatie die ons nog lang bij zal blijven.
Als wilde pianoleeuwen
Op een totaal andere leest waren de Messiaen Visions de l’Amen (1943) geschoeid. Niet alleen stonden er na de pauze wél twee vleugels tegenover elkaar in het midden van het podium, de twee pianisten hadden zich ook omgekleed en gingen in lange witte overhemden gekleed achter hun instrumenten zitten. De zeven delen van muzikale Messiaens geloofsbelijdenis zijn in alle opzichten overweldigend.
“Ik heb geprobeerd de zeer verschillende rijkdommen van het Amen uit te drukken in zeven muzikale visioenen.” schreef Messiaen in het voorwoord bij de partituur. Kolesnikov en Tsoy waren op elk moment meester over hun ingewikkelde partijen en lieten in 45 minuten hun tomeloze energie de zaal in golven. Het derde deel Amen de l’agonie de Jésus klonk als een aangrijpende smeekbede in voorbereiding op het centrale Amen du Désir. Kolnikovs solo was hier virtuoos extatisch en in opperste vervoering.
Het laatste deel Amen de la Consommation oogde als een gevecht van twee wilde pianoleeuwen, voordat na een plotselinge kleurwisseling Messiaens muziek totaal losgeslagen uithijgde: echt een unieke luisterervaring.
Als toegift kreeg Bachs sonatina nu eindelijk vleugels en mocht deze oer-emotionele muziek echt stralen.
Foto’s: Lenke Szilágyi (Kurtag); Joss McKinley
De recensie verschijnt ook op https://denieuwemuze.nl/category/recensies/