Tero Saarinen Company, Asko|Schönberg. Zang: Raquel Camarinha. Programma: Study for Life Muziek: Kaija Saariaho. Concept, choreografie: Tero Saarinen.
Gezien: 25 juni 2025 Muziekgebouw aan ’t IJ. Door Michael Klier
Het Holland Festival 2025 gaf deze week een moedig eerbetoon aan de Finse componiste Kaija Saariaho. Onder titel Study for Life had haar landgenoot choreograaf Tero Saarinen een aantal vroege stukken van haar gebruikt voor een “handdruk van verschillende kunstvormen”. Het verrassende en niet makkelijk verteerbare resultaat was concert noch dansvoorstelling. Het had nog het meeste weg van een gecombineerde klank- en lichtinstallatie.
Sopraan, bandopname en verlichting
Study for Life voor sopraan, bandopname en verlichting is het eerste stuk dat Saariaho voor muziektheater schreef. De tekst hiervoor komt uit het gedicht The Hollow Men (1925) van T.S. Eliot. Kort na de première in 1981 weigerden de erven van Eliot toestemming te geven om het werk nogmaals uit te voeren. Dit gebeurde in overeenstemming met de wens van de dichter dat zijn teksten niet op muziek mochten worden gezet. Het is daarom tot nu toe nog maar 3 keer uitgevoerd.
Saariaho’s droom naar T.S.Eliot
In 2018 en vele opera’s later vond schrijver-regisseur Aleksi Barrière de oude partituur en stelde voor om het werk opnieuw uit te voeren. Saariaho overtuigde de huidige beheerders van Eliots nalatenschap om nieuwe uitvoeringen van het werk toe te staan. Ze argumenteerde dat het niet om een muzikale bewerking gaat, maar om een fragmentarische interpretatie van een deel van het hele gedicht. En het daarmee een heel ander werk wordt.
Nieuwe mogelijkheden
De originele geluidsband was helaas in de loop der jaren verloren gegaan. Saariaho maakte er een nieuwe versie van. Daarvoor gebruikte ze de nieuwe mogelijkheden van muzikale elektronica op het gebied van cueing en live analyse en transformaties van de zangstem. Deze nieuwe versie ging door de covid pandemie pas 2022 in première.
Tero Saarinen Company
Ondertussen was Saarinen al jaren bezig met het voorbereiden van een samenwerkingsproject met Saariaho. In het voorjaar van 2023 werd op verzoek van de componiste besloten dat de muzikale opbouw van het stuk zou worden gebaseerd op juist deze nieuwe versie van Study for Life.
Saarinen wilde eveneens de oude ideeën met nieuwe technologie combineren. Hij haalde daarvoor kunstenaars aan boord waarmee hij al langer voorstellingen maakt. Het overweldigende geluidsontwerp is van Tuomas Norvio. Het (soms letterlijk) oogverblindende lichtontwerp komt uit de koker van Fabiana Piccioli en Sander Loonen. De jaren 80 kostuums zijn ontworpen van Erika Turunen.
4 composities achter mekaar
Vier van Saariaho’s composities Study for Life (1980), Petals (1988), Lichtbogen (1986) en Attente en Parfum de l’instant, beiden uit Quatre Instants (2002), werden zonder onderbreking aan elkaar geregen. Dat werd vergemakkelijkt door de unieke podiumopstelling waarbij het publiek rondom het podium zat. Aan het begin van Study for Life was het even zoeken om de uitstekende sopraan Raquel Camarinha onder de vrij over de spiegelende vloer bewegende dansers en muzikanten te spotten.
Voor Petals voor cello and live electronics werd cellist Sebastiaan van Halsema op een rollend platform naar binnen gereden. Voortdurend werd zijn podiumpje door de dansers verreden. De ervaring van Saariaho’s spectrale muziek kreeg zo nog een ongekende ruimtelijke dimensie erbij.
Ongemakkelijke posities
Pas voor Lichtbogen werd de dansvloer volledig dichtgereden. Een vleugel, harp en slagwerk moesten weer diverse verplaatsingen ondergaan om de dansers nog enig bewegingsruimte te gunnen. De focus lag duidelijk niet op moderne dans. Een aantal van de professionele dansers zal zich ongemakkelijk gevoeld hebben. Maar het toppunt van ongemak was weggelegd voor violist Joseph Puglia. Hij moest (voor het plaatje?) op zijn knieën en zelfs in liggende positie musiceren.
Sfeervolle ruimte
Gelukkig zorgde het uitgekiende lichtplan er voor dat de speellocatie steeds weer in nieuwe stralende lichtcreaties baadde. Voor de afsluitende twee delen van Quatre Instants was de Franse tekst jammer genoeg haast niet meer te verstaan. In 2016 had Saariaho het oorspronkelijke orkeststuk nog voor groot ensemble bewerkt. Maar Asko|Schönberg bleef met zeven spelers musiceren.
Foto’s: Bart Grietens, Mikko-Suutarinen
De recensie verschijnt ook op https://denieuwemuze.nl/category/recensies/