Gehoord: 21 maart 2025 Concertzaal Amare Den Haag
Kurtag, Stele; Beethoven, 4. Pianoconcert; De Vries, Cada instante: wereldpremière
De Nederlandse componist Klaas de Vries is afgelopen zomer 80 geworden. Een fascinatie voor literatuur loopt als een rode draad door zijn werk. Voor zijn nieuwste werk had hij zich laten inspireren door het gedicht Doomsday (1985) van Jorge Luis Borges. Diens 4 laatste regels beginnen als een bezwering met de woorden “En cada instante” (op elk moment).
Cada Instante (2022-24) is dan ook de titel van zijn werk voor groot orkest dat afgelopen vrijdag tijdens het openingsconcert van het Festival Dag in de Branding voor het eerst gespeeld werd. De Vries was ook de programmeur van deze al weer 72e editie van dit Haagse initiatief waarvoor o.a. Residentie Orkest, Amare, en het Koninklijk Conservatorium hun krachten bundelden. En in deze hoedanigheid kon hij groots uitpakken. Het Residentie Orkest dat 12 jaar geleden uit bezuinigingsredenen enorm moest inkrimpen werd voor deze keer met 30 conservatoriumstudenten en remplaçanten aangevuld.
De Vries had voor dit festivalweekend naast zijn eigen werk vooral muziek van de Hongaarse componist György Kurtág (1926) geprogrammeerd. Kurtág staat niet bekend als een auteur van grote orkestwerken. Maar toen hij in het seizoen 1993-1994 composer in residence was van de Berliner Philharmoniker componeerde hij Stele op. 33 voor groot orkest ter nagedachtenis van een goede vriend. Naast 6 fluiten en 12 contrabassen schrijft zijn partituur ook een cimbalom voor. Dit is een traditioneel citerinstrument dat aan het eind van de negentiende eeuw in Boedapest doorontwikkeld werd tot een volwaardig concertinstrument.e Vries gebruikt voor Cada Instante dezelfde monumentale orkestbezetting inclusief het cimbalom. Ook hij verdeelt zijn werk in drie delen. Alleen is zijn compositie meer dan drie keer zo lang. En hij laat een deel van de koperblazers aan het eind van de Epilogue vanuit de bovenste rangen van Amare effectvol de zaal inblazen. Bovendien was zijn oorspronkelijke intentie om het stuk zonder dirigent te laten uitvoeren. De slagwerkers zouden vanuit een positie vóór het orkest het ritme aangeven. Helaas werd er anders beslist.
De jonge Engelse dirigente Chloe Rooke is sinds afgelopen jaar emerging artist in residence van het Residentie Orkest, een speciaal voor haar nieuw gecreëerde functie. Ook voor haar werd een droom waar. Zij reisde ter voorbereiding speciaal naar de grijze Kurtág om van hem advies te vragen voor deze klus. En het lukte haar aardig!
In het tweede deel Lamentoso – Disperato, con moto kwam Kurtágs immense verdriet beeldschoon tot uiting. Vanuit een laag blazergrommen ging een enkele fluit op zoek naar een troostende melodie. Even later vertoonde het verzamelde koper intense pijn, die versterkt werd door hun kunstig in elkaar geschoven ritmes. Aan het eind fragmenteerde de klank. Iedere muzikant scheen moederziel alleen haar eigen partij te vertolken. In het afsluitende Molto sostenuto liet Rooke het orkest in zijn geheel zuchten, steeds weer onderbroken door lange pauzes als gecelebreerde stilte: muziek voor de eeuwigheid!
Alsof De Vries zich angstig aan de ouderwetse concertindeling wilde houden had hij nog voor de pauze Beethovens Pianoconcert nr. 4 op het programma gezet. Bij wijze van rechtvaardiging (?) had hij zelf nieuwe cadensen voor de uitstekende solist Hannes Minnaar gecomponeerd. Vooral de eerste cadens was een verrassende combinatie van Beethovens motieven en loopjes in de rechterhand en moderne akkoorden (Kurtág/De Vries?) als begeleiding in de linker. Het was adembenemend hoe Minnaar deze vrij lange cadens virtuoos afspoelde. Als een door het publiek met lang applaus afgedwongen toegift speelde Minnaar zeer fraai ingetogen en stijlvol het thema van de Goldberg variaties van Bach. Wat een pianist!
Na de pauze las Rooke voorafgaand aan de wereldpremière de desbetreffende verzen van Borges voor:
Op elk moment kun je Kaïn of Siddhartha zijn, het masker of het gezicht. Op elk moment kan Helena van Troje haar liefde aan jou openbaren. Op elk moment kan de haan drie keer gekraaid hebben. Op elk moment laat de clepsydra zijn laatste druppel vallen.
Een clepsydra is een waterklok, een klok die de tijd meet door middel van stromend water. En het is alsof Cada Instante geen tijd kende. In 45 minuten ontvouwde De Vries’ eigenzinnig compositie zich als een eigen universum. Het begon geheimzinnig met zacht gespeelde dubbelgreep flageoletten van de contrabas. Wat volgde was een vuurwerk van orkestkleuren, van toonloos zacht geblazen lucht tot unisono uitgebrulde praalpracht.
Tussentijds waande je in een woestijn op kale klankvelden. Enkele violen kroelden solistisch door elkaar tot de Es-klarinet het erg hoog eruit schreeuwde. Er was op elk moment van alles te beleven.
Foto’s: Anne Reitsma
De recensie verschijnt ook op https://denieuwemuze.nl/category/recensies/