Gehoord: 10 april 2025 in het Muziekgebouw aan ’t IJ
Programma: Martijn Padding Ma vie en couleurs; Arnold Schönberg Serenade op. 24; Vioolconcert New European Ensemble, Henk Guittart dirigent; Maria Milstein viool
Het eerste stuk dat ik ooit van Arnold Schönberg speelde was Ein Stelldichein (Een rendez-vous) (1905). Dat was op Schloss Weikersheim en mijn mentor toen was altviolist Henk Guittart. Meer dan 40 jaar later schrijft Guittart een schitterende ensemblebewerking van Schönbergs vioolconcert (1936) voor het New European Ensemble. Na het bijwonen van dit fenomenaal goede concert gisteren in Amsterdam ben ik opnieuw in de ban van Schönberg. Evenzo raakte ik bedwelmd door stervioliste Maria Milstein en haar adembenemende interpretatie van dit virtuoze werk!
Tegen de gevestigde orde
In 2024 was het 150 jaar geleden dat de grote muziekvernieuwer Arnold Schönberg in Wenen werd geboren. Het 15 jaar geleden opgerichte New European Ensemble (NEuE) vierde dat deze week met twee van Schönbergs werken. Schönberg veranderde 100 jaar geleden voorgoed de gevestigde orde van componeren. In zijn nieuwe methode worden alle 12 tonen van de toonladder evenveel gebruikt. Een grondtoon als vertrek- en eindpunt bestaat vanaf dat moment niet meer.
Schönberg was voorzitter van het Mahler Genootschap in Amsterdam en in 1920-1921 gaf hij er concerten en lezingen over muziektheorie. In deze tijd kreeg zijn nieuwe compositieproces vorm en begon hij zijn eerste dodecafonische (12 toons) werken te schrijven.
Serenade: Mahler en Petrarca
Een van de eerste werken die Schönberg helemaal volgens een twaalftoonsreeks componeerde was zijn Serenade op. 24 (1921-1923). Het werk heeft 7 delen en is geschreven voor 7 instrumenten. Opvallend is dat Schönberg zowel een gitaar als ook een mandoline inzet. Hij refereert daarmee aan de 7. Symfonie van Mahler met zijn 2 geheimzinnige Nachtmusiken, waarin deze volkse instrumenten ook te horen zijn.
Klarinettist James Meldrum was met zijn betoverend zachte toon de opvallendste solist in dit veelkleurige kamermuziekwerk. Bas-bariton Vitali Rozynko zong alleen in het vierde deel, het Sonett nr.271 van Petrarca. Opgesteld achter de in een halfrond zittende musici was zijn Duitse tekst helaas maar met moeite te verstaan.
Ma vie en couleurs van Martijn Padding
Altviolist en artistiek leider van NEuE Emlyn Stam had Martijn Padding gevraagd om een stuk te schrijven voor dit programma en Padding maakte er een altvioolconcert van. Hij associeert de muziek van Schönberg met allerlei (duizend) tinten grijs, maar in Ma vie en couleurs zet hij juist in op de betekenis van kleuren als rood (deel 1: Rouge foncé), blauw (deel 2: Bleu) en geel en paars (deel 3: Jaune puis violet).
Het melodische materiaal voor zijn stuk verkreeg Padding door de naam van de solist (omgezet in getallen) eerst op alle witte toetsen van de piano te spelen, dan op de witte én de zwarte en als laatste op de denkbeeldige tonen tussen de witte en zwarte in. Deze kwarttonen maakten het afsluitende koraal tot een licht absurdistische, maar wel vermakelijk luisterervaring.
Maria Milstein speelt de sterren van de hemel
Schönberg componeerde zijn Vioolconcert op 36 in 1936 in Amerika, waar hij na de machtsovername door de nazi’s in 1933 via Parijs naartoe gevlucht was. Zoals veel werk uit die eerste periode in de VS klinkt het behoorlijk tonaal, maar ook hier maakte Schönberg wel degelijk gebruik van zijn twaalftoonstechniek.
Het van technische hoogstandjes doordrenkte vioolconcert speelde Milstein adembenemend mooi. Je kon gedurende het 35 minuten durende werk de spreekwoordelijke naald horen vallen. Ik had me op dit concert voorbereid door naar een opname met Patricia Kopatchinskaja te luisteren (https://www.youtube.com/watch?v=Zua7k1R9eP0). Maar met Milstein live en in de nieuwe bewerking was dit veel beter te volgen en een onvergetelijke ervaring. Haar toon heeft een kwaliteit die onder je huid gaat. Haar spel is evenwichtig en intens, met oog voor elk detail. Alles in haar spel was erop gericht om de Schönbergs muziek vanzelfsprekend mooi te laten klinken. Onder dirigent Guittart klonk het NEuE eveneens zeer verzorgd.
Milstein moet je horen!
Foto’s: Nienke de Groot
De recensie verschijnt ook op https://denieuwemuze.nl/category/recensies/