Gehoord: 24 april 2025 Muziekgebouw aan ’t IJ; James Tenney In a Large Open Space; Pierre Boulez Répons. Asko|Schönberg, I SOLISTI, Bas Wiegers dirigent; Miriam Overlach harp, Pauline Post, Jan Michiels, piano, Jan Rokyta, cimbalom, Joey Marijs, Tom De Cock, slagwerk, Maarten Buyl computergeluiden, live-elektronica, Koen Keevel, audiotechniek
Je gaat naar een concert. Je komt af op een naam. En achter de naam het getal 100: honderd jaar geleden werd Pierre Boulez geboren. Hij was componist, dirigent en oprichter van het IRCAM Instituut in Parijs. Je had hem opgezocht en naar een aantal filmpjes gekeken.. ‘Hij geldt als een der invloedrijkste denkers over klassieke muziek uit de 20e eeuw.’ Je verwacht een muzikale belevenis en die krijg je.
Anders dan verwacht
Maar wel anders dan verwacht. Er staat namelijk nog een naam op het programma: James Tenney (1934-2006). Voor zijn stuk moet je in de foyer buiten de concertzaal wachten. Je ontdekt dat op heel veel plekken op de verschillende open verdiepingen van het ingenieuze muziekgebouw lessenaars staan. Stipt op tijd arriveren de musici en gaan achter de lessenaars staan. Je hoort een lage F van de contrabas. En zo begint een akoestische trip van jewelste.
Boventoonreeks
De musici speelden telkens één van de 31 boventonen van de lage F. Ze hielden deze lang aan en stopten dan weer. Tenney geeft hun verder alle vrijheid. Het publiek mocht zich verplaatsen en rondlopen. Door vrij door de ruimte te bewegen maakte eenieder zijn eigen geluidsbeeld. Op elke plek in het foyer veranderden de afstanden naar de instrumentalisten en ontstond een andere constellatie van de boventoonreeks. Bij elke stap hoorde je iets anders: hier meer koper, daar meer strijkers en plotseling heel veel klarinet omdat je ernaast stond.
James Tenney
De Amerikaan Tenney schreef zijn In a Large Open Space in 1994 in Berlijn. Hij was o.a. ook leerling van John Cage. Zijn compositie klinkt nooit twee keer hetzelfde. In Amsterdam genoten de musici van Asko|Schönberg en het Belgische blazersensemble I SOLISTI duidelijk van de ruimtelijke afstanden. Het was een speciale ervaring om heel dicht bij de geconcentreerd spelende musici te staan en lijfelijk te ervaren hoe de verschillende geluidsgolven de kolossale ruimte vulden. Helaas was dit unieke hoorspe(ktake)l gisteren al na 20 minuten weer voorbij.
Responsorium
Boulez heeft in tegenstelling met Tenney alles wat in Répons (1981) voor zes solisten, kamerensemble, computerklanken en live elektronica moet gebeuren minutieus vastgelegd. De titel is de Franse vorm voor responsorium, een ‘afwisselende toespraak’ voor voorzanger en gemeente. Zo hoor je uitwisselingen tussen het kamerensemble en de solisten; binnen het kamerensemble zelf tussen koper, houtblazers en strijkers, verder tussen de instrumenten van de solistengroep en tussen getransformeerd en niet-getransformeerd geluid. De solistengroep wordt elektroakoestisch gemanipuleerd, terwijl het kamerensemble onveranderd blijft.
Pierre Boulez
Boulez heeft Répons ontwikkeld uit zijn eerdere compositie Messagesquisse voor cello solo en zes cello’s. Het duurde aanvankelijk maar 18 minuten. De dialoog tussen het natuurlijke en het elektronisch vervreemdende instrumentale geluid in real-time was 40 jaar geleden nog een technisch hoogstandje. Tegenwoordig voldoet hiervoor een laptop. Boulez heeft Répons ook daarom steeds weer aangepast. In de laatste versie van 2006 kreeg het zijn huidige lengte van 45 minuten, maar Boulez had plannen om het in lengte nog te verdubbelen.
Midden in de zaal
Het publiek zat om het kamerensemble heen dat op een podium midden in de zaal opgebouwd stond. De solisten stonden per drie aan de korte kanten van de zaal. Over de hele ruimte waren luidsprekers opgehangen en -gesteld. Net als bij het stuk van Tenney maakte het uit waar je zat ten opzichte van de musici. Ik wilde dirigent bas Wiegers graag kunnen zien, daarom zat ik achter de koperblazers. De 8 strijkers hoorde ik licht gedempt doordat ze naar de andere kant van de zaal toespeelden. De houtblazers kon ik haast niet zien. Ik kon wel onbeperkt genieten van de twee uitstekende pianisten en het virtuoos opspelende cimbalom. Ook de harp was goed te horen net als de twee geraffineerd spelende slagwerkers.
Meer vrijheid
Wat was het gaaf geweest om je als toehoorder ook tijdens Répons door de zaal te kunnen verplaatsen en de vervormde klanken en de uitwisselingen tussen de groepen steeds weer vanuit een ander perspectief te kunnen volgen. De vrijheid tijdens de uitvoering van In a Large Open Space smaakte definitief naar meer!
De recensie verschijnt ook op https://denieuwemuze.nl/category/recensies/