Gehoord en gezien: 3 april 2025 Muziekgebouw
Asko|Schönberg, Colin Currie dirigent, slagwerk. Steve Reich Clapping Music; Four Organs; Reich/Richter. Gerhard Richter beelden; Corinna Belz film; Theun Mosk / Ruimtetijd podiumbeeld
Vrolijke gezichten alom na de laatste noot van het uitverkochte concert gisteren in het muziekgebouw. Het publiek werd 35 minuten lang ondergedompeld in muziek en bewegende kleurpatronen: een betoverende totaalervaring. Bij de laatste editie van het driejarige Minimal Music Festival in 2023 was de Nederlandse première van Reich/Richter al een groot succes. Dit jaar toert Asko|Schönberg er nog eens mee door Nederland.
Gerhard Richter
In deze compositie uit 2019 bundelen twee grote levende kunstenaars in hun eigen disciplines de krachten: Steve Reich, grondlegger van minimal music en Gerhard Richter, de beroemde Duitse schilder. Het project gaat terug tot 2009 waar Reich en Richter elkaar in Keulen ontmoetten. “We hebben niet veel tijd met elkaar doorgebracht, maar er was warm wederzijds respect en bewondering.” Zeven jaar later, in 2016, vertelde Richter over een film die hij samen met Corinna Belz aan het maken was en vroeg Reich of hij de muziek erbij wilde componeren.
Antropomorfe “wezens”
Voor deze film scande Richter een foto van een van zijn abstracte schilderijen uit de jaren ’90 en sneed de scan doormidden, nam elke helft, sneed die doormidden en draaide twee van de vier kwartalen om in spiegelbeelden. Vervolgens herhaalde hij dit proces. De verandering van een abstract schilderij naar een serie geleidelijk kleinere antropomorfe “wezens” (“aangezien het spiegelen bilaterale symmetrie produceert”) levert een psychedelische ervaring op. De film komt nooit helemaal, maar wel in de buurt van het volledige schilderij en gaat daarna geleidelijk weer terug naar de strepen. De sequentie is dus een soort boogvorm.
De film begint met 2-pixel strepen waarop Reich een oscillerend patroon van twee-16 tonen componeerde. Wanneer de film naar vier pixels gaat, gaat de muziek over op een patroon van vier-16ste noten. Daarna beginnen langere noten. In het midden van de film, wanneer de beelden groter worden en meer op “wezens” gaan lijken, vertraagt de muziek echt. Later, als het aantal pixels afneemt, gaat de muziek weer sneller naar achtsten en dan naar zestienden, om te eindigen met de meest intense snelle beweging.
Podiumbeeld
Scenograaf Theun Mosk van Ruimtetijd ontwierp voor deze filmvertoning een bijzonder decor. Naar een reeks experimenten met akoestische doeken kwam hij uit bij een geperforeerd canvas waarop de horizontale strepen tot kleurexplosies evolueerden en omgekeerd. Achter de projectie waren de musici soms wel zichtbaar en soms niet. Beeld en geluid waren hierdoor tot een originele geheimzinnige eenheid verweven. Het publiek kon steeds opnieuw beslissen of het zijn ogen of oren volgde. In beide gevallen was het een bedwelmende sensatie.
Theaterconcert
Naast Reich/Richter klonken nog twee beroemde klassiekers van Reich uit de jaren 70: Clapping Music en Four Organs. Wie zich nu, zoals ik, verheugd had op een spannende live performance van het eerste kwam bedrogen uit. Dirigent en slagwerker Colin Currie had ervoor gekozen om deze moderne klassieker ‘samen’ met een video uit te voeren waarop Steve Reich de basis beat klapte. Ook was het idee om Reich zelf groot in beeld te brengen vanuit theatraal oogpunt te begrijpen, in de praktijk werkte dit averechts. De bewegende beelden van Reichs klappende handen begonnen al gauw te vervelen en het geluid vanuit de speakers mengde nauwelijks met Currie’s steeds wisselend ritmepatroon.
Spannend knisperende sfeer
Veel indrukwekkender was de volgende live performance vóór het doek. Vier keyboards stonden haaks op een slagwerker in het midden met twee maraka’s, in de volkstaal ook wel sambaballen genoemd. Op diens 15 minuten lang strak doorgaande meeslepende beat speelden vier pianisten waaronder Currie één akkoord in steeds subtiel wisselende opeenstapelingen. Het was geen makkelijke opgave voor de musici om onder de minimalistische verschuivingen de overzicht te houden. Currie knikte regelmatig duidelijk met zijn hoofd bij wijze van dirigeren. Zo kreeg deze uitvoering een knisperende sfeer van koorddansen. Het was bijzonder om de musici hierbij gade te slaan.
Steve Reich
Op de vraag hoe hij tegenwoordig omgaat met zijn enorm succes als componist zei Steve Reich, 88 onlangs: ‘You smile and you say, “That’s great.” And you go and write your piece.’
Foto’s: Melle Meivogel
De recensie verschijnt ook op https://denieuwemuze.nl/category/recensies/