In de zomer van 2023 overleed de Finse componiste Kaija Saariaho op zeventigjarige leeftijd. In 2021 kreeg ze de Gouden Leeuw op de Muziekbiënnale van Venetië voor haar levenswerk. In hetzelfde jaar werd ze door de The New York Times uitgeroepen tot “Composer of the Year”. Uit haar uitgebreide oeuvre springen vooral haar 6 opera’s in het oog. ‘The style comes to the composer’, zei de Finse componiste ooit op de vraag of ze bewust voor haar manier van componeren had gekozen.
Wereldberoemd
Gedurende het afgelopen weekend eerde Het Muziekgebouw haar met een Festival. En dit vierdaagse event had het allemaal: 8 concerten waaronder één met John Paul Jones, de wereldberoemde medeoprichter van Led Zeppelin. Plus 4 masterclasses, waaronder één met de vermaarde Amerikaanse regisseur Peter Sellars, die nauw met Saariaho samen had gewerkt.
Maar ook een expositie, een uitgebreid filmprogramma en een geluidsinstallatie, die je elke dag liggend kon ervaren. In deze Spatial variations for a Hank drum had de Finse geluidskunstenaar Tuomas Norvio live onderwateropnames van het IJ verwerkt. Op de laatste dag was er zelfs een pop-up concert waarin de cellostudentes Efstratia Chaloulakou en Katia Milano om en om Saariaho’s Sept papillons ten gehore brachten.
Première
Het slotconcert op zondagavond begon met een wereldpremière. Componiste Mioko Yokoyama leerde Saariaho als vriendin van haar dochter kennen. Het eerste deel van From the earth voor strijkkwartet ging afgelopen jaar al in Tokyo in première, het volledige tweedelige werk werd nu door Joseph Puglia, Marijke van Kooten, Ursula Skaug en Sebastiaan van Halsema gelanceerd. Vanaf het begin trok het stuk de aandacht door zijn geheimzinnige zachtheid. De cellist klopte op zijn cello, de vioolsnaren werden door het hout van de strijkstokken bewerkt en zo kwam er nog een heel palet aan speeltechnieken voorbij. De spannende opbouw lag vooral in de ritmische variatie. Ook het tweede deel begon zeer zacht. De cello soleerde met hoge tonen en de 4 strijkers joegen elkaar op tot het stuk aan het eind met toonloze strijkbewegingen in het niets verdween. From the earth was verwarrend eenvoudig gecomponeerd en liet de toehoorder toch onder de indruk achter.
De ideale vertolker
Hierop volgde Saariaho’s Quatre Instants, 4 delen voor sopraan en ensemble. Asko|Schönberg onder leiding van Ernest Martínez Izquierdo begeleidde transparant en geïnspireerd de Franse sopraan Karen Vourc’h. De teksten van de vier liederen zijn geschreven door Amin Maalouf, die ook libretti voor haar opera’s schreef. Vourc’h had een speciale band met Saariaho en geldt als haar ideale vertolker. Afgelopen zondag miste haar interpretatie van de liefdesliederen jammer genoeg glans en sfeer. Als toegift bracht ze samen met het ensemble de laatste scene van Saariaho’s eerste opera L’amour de loin, die in 2000 in première ging. Hier was Vourc’h duidelijk meer op haar gemak.
Een geheel andere indruk maakte na de pauze de Sloveense mezzosopraan Barbara Kozelj. In Vasco Mendonça’s Three Speeches and a Technique (2016-23) was zij de meester van de ring. Mendonça die geldt als Saariaho’s laatste ‘leerling’ had in dit stuk het manipulatieve imponeergedrag van politici aan de kaak gesteld. In zijn geheel eigen componeerstijl liet hij o.a. alle musici onder het spelen samen één ritme stampen. Geregeld overstemde het ensemble de zangeres om ze direct daarna weer op handen te dragen. Mendonça heeft met deze muzikale persiflage een waardevol commentaar geleverd op de toestand van de actuele politiek.
Hoogtepunt van dit slotconcert was ongetwijfeld Saariaho’s celloconcert Notes on Light met Anssi Karttunen als solist. Karttunen en Saariaho Saariaho kenden elkaar sinds de jaren tachtig toen ze onafhankelijk van elkaar van Finland naar Parijs verhuisden. Ze raakten bevriend en sindsdien was Karttunen de muze bij al haar composities voor cello. Notes on Light uit 2006 is de ultieme muzikale vertaling van hun band.
‘Saariaho gebruikt veel van haar kenmerkende uitgebreide technieken, inclusief noten die doelbewust met de strijkstok worden verpletterd totdat ze op geluid lijken’, aldus The Boston Globe. Na het droevig melancholieke Translucent, secret onstak virtuoos het volgende On fire. Karttunen’s techniek is adembenemend en het stuk zit volledig in zijn vingers. In Awakening zette hij met verlangende toon een nieuwe wereld neer voordat het noodlot zich als klaagzang manifesteerde. Hoe ‘misterioso’ kun je spelen?
Foto’s: Foppe Schut
De recensie verschijnt ook op https://denieuwemuze.nl/category/recensies/